ΑΝΑΦΙΩΤΙΚΑ: ΑΠΟΨΕΙΣ – ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ

   Τα Αναφιώτικα. Ο μικρός οικισμός που ευτύχησε να βρίσκεται κάτω από την Ακρόπολη. Ο μικρός λαϊκός οικισμός που δυστύχησε να βρίσκεται στις παρυφές του ιερού βράχου. Σε άμεση σύγκριση με τα μνημειακά κτίσματα του Παρθενώνα, των Προπυλαίων, του Ερεχθείου. Τα λαμπρά μνημεία μιας ένδοξης εποχής δίπλα στα απλοϊκά κτίσματα ανθρώπων φτωχών που τους βάραινε η μοίρα μιας πολύχρονης σκλαβιάς και ενός ξενόφερτου καθεστώτος.

   Η Αθήνα, νέα πρωτεύουσα του νεοσύστατου κράτους, έπρεπε να στολιστεί με περίτεχνα κτίρια, αντάξια της δόξας της παλιάς. Παράλληλα, η αύξηση του πληθυσμού έφερε ανάγκη για οικοδομική δραστηριότητα στην πόλη. Έτσι την εποχή αυτή διακρίνονται τέσσερις τουλάχιστον κατηγορίες αρχιτεκτονικής (Δ. Φιλιππίδης): τα επίσημα καλλιμάρμαρα κτίσματα, δίπλα τους τα μεγαλοαστικά αρχοντικά των αυλικών και των “ετερόχθονων”, τα μικροαστικά μέσα στην παλιά πόλη, την Πλάκα και τέλος τα εργατικά και τα αυθαίρετα σε περιθωριακά “γκέττο”.

  Ένα τέτοιο “γκέττο” υπήρξαν τα Αναφιώτικα. Που πολλούς ενόχλησε. Ενόχλησε το επίσημο καθεστώς. Η φτώχια ενός λαού δεν έπρεπε να φαίνεται. Κανείς δε σκεφτόταν ότι απλά δεν έπρεπε να υπάρχει, ή, αφού υπάρχει, θα έπρεπε να αγωνιστούν οι κυβερνώντες ώστε να εκλείψει. Ενόχλησε την επίσημη αρχιτεκτονική, που απέρριπτε με βδελυγμία ό,τι δεν αντιστοιχούσε στα επίσημα “ρεύματα” της αρχιτεκτονικής. Ό,τι δεν ήταν φτιαγμένο από την “σοφία” των ειδικών, αλλά από εμπειροτέχνες μαστόρους.

   Ο Εντμόντ Αμπού σχολιάζει: “… στενά δρομάκια, καλύβια χαμηλά, αυλές όπου τα κοτόπουλα, τα παιδιά και τα γουρούνια βρυάζουν ανάκατα, ανάμεσα σ’ ένα σωρό από δεμάτια”. Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας σε μια περιγραφή του στα τέλη του 19^ου αιώνα αναφέρει  για τα Αναφιώτικα: “Εις κάθε βήμα επιδεικνύονται λάγηνοι θραυσμένοι, τενεκέδες πετρελαίου, κόφινοι εν οικτρά αποσυνθέσει, σάπωνες και νερά χυμένα… Αν δε υψώσει το βλέμμα του (κάποιος), βλέπει απειλητικώς οικίσκους κρεμασμένους επί της κεφαλής του, παράθυρα, εξώστας, κλίμακας ανθοδόχας και συνήθως ευθύγραμμα πρόσωπα γυναικών”. Και συνεχίζει ο περιηγητής – συγγραφέας: “Φυσικά θα νομίσει τις ότι η ζωή, εντός του περίφημου εκείνου συμπλέγματος των οικίσκων, είναι ανυπόφορος και ότι οι άνθρωποι εξ’ απολύτου ανάγκης μετέβησαν και ενεταφιάσθησαν εκεί. Εν τούτοις ούτοι έχουν όλως διάφορον γνώμην…” Τελειώνει δε την περιγραφή του με την έξοχη θέα που έχει ο οικισμός προς όλες τις κατευθύνσεις. Όπως σημειώνει ο Δ. Φιλιππίδης στο βιβλίο του “Νεοελληνική Αρχιτεκτονική”, η περιγραφή αυτή του Α. Καρκαβίτσα είναι η πρώτη περιγραφή αυθαίρετων στα ελληνικά, χωρίς προκατάληψη, όπου σημειώνεται η θετική γνώμη των κατοίκων για το περιβάλλον τους. Αυτών που δεν βλέπουν τρώγλες που ντροπιάζουν την Ελλάδα, αλλά το αποτέλεσμα του μόχθου τους, τη γωνιά τους, τη φωλιά τους.

   Τα Αναφιώτικα...που σε πείσμα πολλών αλλά και χαρά λιγοστών επέζησαν μέσα στο χρόνο. Σχεδόν αναλλοίωτα. Και έρχεται σήμερα η νέα προσέγγιση της αρχιτεκτονικής, η βιοκλιματική, που γεννήθηκε από τη σύγχρονη ανάγκη να περιοριστεί η καταστροφή φυσικών πόρων αλλά και ολόκληρου του πλανήτη, να πάρει μαθήματα από τους εμπειροτέχνες εργάτες που ‘χτισαν τα Αναφιώτικα. Να πάρουν μαθήματα οι σύγχρονοι αρχιτέκτονες από τους παλιούς τεχνίτες. Και γιατί όχι! Η …απαξιωμένη τέχνη του 19^ου αιώνα να γίνει ο …ακαδημαϊσμός του 21^ου. 

Βαννιώ Δάρρα