Περιηγητισμός (18ος αιώνας)

Η ρομαντική εικόνα για την Ελλάδα

«Χάρις στηv κοινωνική τους θέση και τις πολιτικές σχέσεις διαθέτουν φιρμάνια από την Πύλη και μπουγιουρδιά από τους πασάδες, που προστάζουν τους Έλληνες προεστούς, τα μοναστήρια κ.λπ. να αναλάβουν τη στέγαση και τη διατροφή τους...» (Σιμόπουλος, Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα 1800-1810, Αθήνα 1985)

Έρχονται λοιπόν εφοδιασμένοι με φιρμάνι για τους ίδιους και τους ακολούθους τους από την Υψηλή Πύλη, καθώς και με συστατικές επιστολές για τους  ισχυρούς τοπικούς άρχοντες και άλλους παράγοντες που θα τους διευκολύνουν στις περιηγήσεις τους και ενδεχομένως θα τους φιλοξενήσουν. Απαραίτητο εφόδιο στις περιηγήσεις τους τα αρχαία κείμενα όπως αυτό του Παυσανία.

Ένα πολυδάπανο ταξίδι

Η ακολουθία του περιηγητή συνήθως ήταν πολυάριθμη. Μετέφεραν το κρεβάτι του, το γραφείο του, κάσες με βιβλία, τα απαραίτητα μαγειρικά σκεύη και φορητή τουαλέτα. Εκτός από τους υπηρέτες του και τον προσωπικό του γιατρό, χρειάζονταν γενίτσαρο με σωματοφύλακες, τάταρο (έφιππο αγγελιαφόρο), δραγουμάνο(διερμηνέα) και αγωγιάτες για τον μεγάλο αριθμό αλόγων που ήταν αναγκαία σε κάθε μετακίνηση. Το ταξίδι στην Ανατολή ήταν πολυδάπανο. Αποζημιωνόταν όμως ο περιηγητής από την έκδοση του οδοιπορικού και από την αρχαιοκαπηλία.

Αρχαιολάτρεις ή αρχαιοκάπηλοι;

Οι δύο έννοιες ειναι τα χρόνια εκεινα δυσδιάκριτες  και θα ήταν λάθος να τους κρίνουμε με τα σημερινά μέτρα. Το ίδιο συμβαίνει και με τα κίνητρα του ταξιδιού. Η φιλομάθεια και η αγάπη για τον αρχαίο κόσμο συνυπάρχουν με την  αρχαιοθηρία, τη σύληση των αρχαιοτήτων. Με την πάροδο του χρόνου το κίνητρο της φιλομάθειας υποχωρεί και επικρατει το κίνητρο του κέρδους.

Οι περιηγητές,  με σύμβουλο τον Παυσανία για τις πιθανές θέσεις των θαμμένων θησαυρών, συγκεντρώνουν επιφανειακές αρχαιοτήτες ή κάνουν ανασκαφές και αποσπούν πολύτιμα χειρόγραφα κλασικών έργων από τις βιβλιοθήκες των μοναστηριών, κουβαλώντας τα στη Δύση.   Ο Έλγιν κατηγορήθηκε όχι τόσο επειδή απέσπασε τα αρχαία μνημεία, όσο για τις ανεπανόρθωτες καταστροφές που επέφερε στα μνημεία, για να συγκεντρωσει τα κομμάτια που τον ενδιέφεραν.

Στην επιστροφή:οδοιπορικό και αρχαιολογικός θησαυρός

Επιστρέφοντας ο περιηγητής πλειστηρίαζε τον αρχαιολογικό θησαυρό που είχε συλλέξει σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές, καλύπτοντας τις δαπάνες του ταξιδιού. Του έμεναν κέρδη για τη διοργάνωση του επόμενου, καθώς αποκόμιζε και άλλα κέρδη από την κυκλοφορία του βιβλίου των εντυπώσεών του

Αντιδράσεις και προστασία των μνημείων

  Η αφύπνιση του λαού θα οδηγήσει και στις πρώτες αντιδράσεις . Μια σημαντική προσπάθεια για την προστασία των αρχαιοτήτων είναι το 1814,  που Έλληνες (και Άγγλοι λόγιοι) και κυρίως Ελληνίδες υπογράφουν το πρώτο καταστατικό της εν Αθήναις Φιλόμουσου Εταιρείας, για να προστατεύσουν τα μνημεία από τους περιηγητές- αρχαιοκάπηλους.  Γράφουν στο καταστατικό τους: «Τα συλλεχθέντα αρχαιολογικά πράγματα αποταμιεύονται εις τίνα τόπον επί τούτω διορισμένον, ονομαζόμενον Μουσείον προς θέα των περί ταύτα εραστών». Και παρακάτω: «Η Εταιρεία εκλέγει εκ των ενθάδε μελών αυτής άνδρας ειδήμονας των ενταύθα αρχαιοτήτων και ικανούς εις το να συνοδεύωσι τους εδώ φοιτώντας περιηγητάς εις έκαστον των ελληνικών αρχαίων μνημείων και να προσφέρωσιν αυτοίς κάθε ενδεχομένην υπουργείαν και περιποίησιν» 

Πηγή: ΙΣΤΟΡΙΚΑ εφημ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, Περιηγητές (VI) . Αθήνα και Αττική και Περιηγητές (XII) Πώς είδε την Ελλάδα ο λόρδος Γκιλφορντ , από τα προλογικά κείμενα του Βαρδιάμπαση, Νίκου και απο την εισαγωγή του βιβλίου Αθήνα 1818-1853 Έργα Δανών καλλιτεχνών, εκδ. Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων