Τα σπίτια στην Πλάκα
Φωτογραφικό υλικό: Οι κατοικίες στην Πλάκα
Η Πλάκα είναι η μακροβιότερη συνοικία των Αθηνών και καταλαμβάνει έκταση μισού τετραγωνικού χιλιομέτρου στους πρόποδες της Ακρόπολης.
Από τα πριν την απελευθέρωση χρόνια, ελάχιστα κτίσματα έχουν σωθεί και έτσι η περιοχή στο σύνολό της, καθώς μάλιστα ανοικοδομήθηκε σε μικρό χρονικό διάστημα, παρουσιάζει σήμερα μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ενότητα μορφολογικού χαρακτήρα. Αλλά μόνο στα κτίρια της. Όχι όμως και στην πολεοδομική της συγκρότηση, που αντίθετα, βασίζεται στην παλαιότερη ρυμοτομία και πολεοδομική γενικότερα οργάνωση των χρόνων της Τουρκοκρατίας.
Σήμερα μπορούμε να διακρίνουμε στην περιοχή αυτή τέσσερις τυπολογίες αρχιτεκτονικής, ανάλογα με τη χρονική περίοδο κατασκευής των κτιρίων: τα σπίτια της περιόδου της τουρκοκρατίας, τα λαϊκά σπίτια, τα νεοκλασικά και τα εκλεκτικιστικά.
Ποια είναι όμως τα πρότυπα της κάθε τυπολογίας;
Τα σπίτια της περιόδου της τουρκοκρατίας
Διαθέτουν αυλή με ψηλό μαντρότοιχο όπου ήταν οργανωμένη η οικιακή οικονομία. Ο ιδιοκτήτης συνήθως καλλιεργούσε φρούτα και λαχανικά για χρήση της οικογένειας. Εκεί ήταν το ελαιοτριβείο και το πηγάδι για οικονομική επάρκεια. Ο τρόπος οργάνωσης της καθημερινής ζωής εκφράζεται στην τυπολογία του κτίσματος, ενώ η εισοδηματική κατάσταση του ιδιοκτήτη οδηγεί σε λύσεις με περισσότερες ή λιγότερες διακοσμήσεις. Χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης τυπολογίας αποτελεί το χαγιάτι, ένας τύπος σημερινού ημιυπαίθριου χώρου, απομονωμένου από το δρόμο, για να μη φαίνονται οι γυναίκες της οικογένειας, το οποίο επικοινωνούσε εσωτερικά με τα υπνοδωμάτια και τον οντά.
Τα λαϊκά σπίτια της Πλάκας
Μεταφέρουν μέχρι τις μέρες μας τον τύπο της αρχαίας ελληνικής κατοικίας που χαρακτηρίζεται από μια κεντρικά τοποθετημένη αυλή. Το αίθριο με τους κεντρικούς και βοηθητικούς χώρους είναι διατεταγμένα γύρω από αυτήν. Έχουν ανοιχτές στοές στο ισόγειο και υαλόφρακτα χαγιάτια στον όροφο. Η αυλή παίζει κυρίαρχο ρόλο στην όλη αρχιτεκτονική σύνθεση και τη ζωή της οικογένειας. Η μορφή τους εξωτερικά είναι απλή. Λιθόκτιστα, με στέγη από κεραμίδια, σχετικά μικρά ανοίγματα και κομμένες καμιά φορά γωνίες.
Τα νεοκλασικά κτίρια,
ως αρχιτεκτονικό ρυθμό, υπηρετούν το Ρομαντικό Κλασικισμό της Ευρώπης ή Νεοκλασικισμό, ένα ρυθμό που εμπνέεται και παίρνει στοιχεία από την κλασική αρχιτεκτονική, μεταφέροντάς τα μέσα στο χρόνο. Έχουν τριμερή κάτοψη με κεντρικό προθάλαμο στον οποίο βρίσκεται μνημειακό κλιμακοστάσιο και παράταξη χώρων εκατέρωθεν. Τριμερής είναι και η οργάνωση της όψης σε αντιστοιχία με την κάτοψη και το κεντρικό μέρος με ελαφρά προεξοχή.
Τα εκλεκτικιστικά κτίρια
εμφανίζονται στην Πλάκα κατά την τελευταία φάση του Νεοκλασικισμού και τυπικά θα σταματήσουν γύρω στο 1920, με την είσοδο του οπλισμένου σκυροδέματος ως υλικό δόμησης. Ο εκλεκτικισμός χαρακτηρίζεται από συνύπαρξη, στις όψεις κυρίως του κτιρίου, πληθώρας μορφολογικών στοιχείων άλλων ρυθμών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα εκλεκτικισμού στην Πλάκα αποτελούν το σπίτι στη γωνία των οδών Ναυάρχου Νικοδήμου και Θουκυδίδου καθώς και η οικία Χατζημιχάλη που συνδυάζει βυζαντινά, μακεδονικά και μοντέρνα στοιχεία.
Βαννιώ