ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΔΡΙΑΝΟΥ
Βρισκόμαστε στην οδό Άρεως, στη διασταύρωση με την οδό Αδριανού, ακριβώς πλάι στο Τζαμί του Τζισδαράκη. Σε αυτό το σημείο βλέπουμε την είσοδο της Βιβλιοθήκης που οικοδόμησε το 132 μ.Χ. ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός (117-138 μ.Χ.), ο αποκαλούμενος και Graeculus ("Μικρός Έλληνας") λόγω της αγάπης του για την ελληνική τέχνη και φιλοσοφία.
H Bιβλιοθήκη, το πιό ονομαστό από τα έργα που έκτισε ο Aδριανός στην Aθήνα, είναι κτίριο ορθογώνιο, με είσοδο στη δυτική πλευρά και το κυρίως κτίριο στην ανατολική. Βρίσκεται στα βόρεια της Ρωμαϊκής Αγοράς, με την οποία αποτελούσε ενιαίο σύνολο.
Το μεγάλο αίθριο της Βιβλιοθήκης δρόσιζε μια μακρόστενη δεξαμενή με ημικυκλικές απολήξεις. Γύρω γύρω υπήρχαν στοές. Σε διώροφο κτίριο στην ανατολική πλευρά υπήρχε το βιβλιοστάσιο, όπου σε ειδικές κόγχες φυλάσσονταν οι πάπυροι και τα βιβλία, ενώ στις γωνιακές αίθουσες ήταν αναγνωστήρια και αίθουσες διαλέξεων.
Το εντυπωσιακό αυτό οικοδόμημα καταστράφηκε από τους Ερούλους (267 μ.Χ.) και στη συνέχεια ο νότιος τοίχος του ενσωματώθηκε στο υστερορρωμαϊκό τείχος. Ανακαινίσθηκε από το Ρωμαίο έπαρχο του Ιλλυρικού Ερκούλιο (412 μ.Χ.). Στο επίπεδο του πρόπυλου, ψηλά πάνω στον τοίχο, αριστερά της κεντρικής θύρας, μπορούμε να διαβάσουμε την εγχάρακτη επιγραφή που μνημονεύει την ανέγερση τιμητικού ανδριάντα προς τιμήν του.
Τον 5ο αιώνα μ.Χ. στο μέσον της αυλής κτίσθηκε το τετράκογχο περίκεντρο κτίριο παλαιοχριστιανικής εκκλησίας, του πρώτου μητροπολιτικού ναού της Αθήνας, με υπέροχα ψηφιδωτά. Αποδίδεται στην αυτοκράτειρα Αθηναΐδα-Ευδοκία. Αφού καταστράφηκε, στη θέση του κτίσθηκαν μια τρίκλιτη βασιλική (7ος αι. μ.Χ.) και αργότερα μια μονόκλιτη (11ος αι.), η βυζαντινή Μεγάλη Παναγιά.
H Bιβλιοθήκη υπέστη πολλές φθορές, καθώς από τον 11ο και 12 αι. μ.X. εγκαταστάθηκε εκεί μιά συνοικία της πόλης με μαγαζιά και σπίτια.
Πάνω στο μαρμάρινο τοίχο της δυτικής πρόσοψης υπάρχει η τοιχογραφία που παριστάνει την προσευχή της Γεσθημανής και της προδοσίας του Ιούδα από τη β’ φάση της εκκλησίας του "Αγίου Ασωμάτου στα Σκαλιά". Η εκκλησούλα Άγιοι Ασώματοι στα Σκαλιά κτίζεται τον 13ο αι. μ.Χ., επί της σημερινής οδού Άρεως .Η σωστή ονομασία είναι Άγιος Ασώματος και αναφέρεται στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Ανήκε στην αρχοντική οικογένεια Χαλκοκονδύλη και στον ίδιο χώρο, τουλάχιστον επί έξι αιώνες, θάβονταν μέλη της οικογένειας.
Στην περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας, λειτουργεί εδώ το "Πάνω Παζάρι" με εκατό περίπου ιδιοκτησίες, δηλαδή μετατρέπεται σε εμπορικό κέντρο της Αθήνας. Στη νοτιοδυτική πλευρά του χώρου υπήρχε το Βοεβοδαλίκι, κατοικία και έδρα του Τούρκου Διοικητή της Aθήνας, του Βοεβόδα. Το Βοεβοδαλίκι μετατρέπεται αρχικά σε στρατώνα και στη συνέχεια σε «Φυλακή της παλιάς Στρατώνας». Προς τη σημερινή οδό Μητροπόλεως βρισκόταν η έδρα της Δημογεροντίας, το Κουσέγιο, το ελληνικό δηλαδή Διοικητήριο. Μάλιστα το 1814, στη νότια πλευρά της Μεγάλης Παναγιάς, οι Δημογέροντες έκτισαν έναν πυργίσκο για να στήσουν το «κρουστικόν ωρολόγιον», που πρόσφερε ο 'Ελγιν στον λαό της πόλης (1811). Αυτό ήταν και το μοναδικό ρολόι που υπήρξε ποτέ σε δημόσιο χώρο της οθωμανικής επικράτειας.
Ο Άγγλος τοπογράφος, συνταγματάρχης Leake ήταν ο πρώτος που ονόμασε τα ερείπια "Βιβλιοθήκη του Αδριανού" το 1816.
Μετά την απελευθέρωση, ο Πύργος του Ρολογιού γίνεται χώρος φυλακής και καταστρέφεται το 1884, στην πυρκαγιά της αγοράς. Έως την απελευθέρωση (1833) ο χώρος της Bιβλιοθήκης λειτούργησε όπως η αρχαία ελληνική αγορά - ως διοικητικό και εμπορικό κέντρο της πόλης. Το παζάρι στο ανατολικό τμήμα της Bιβλιοθήκης κάηκε το 1884. Mετά την καταστροφή άρχισε η ανασκαφή και η έρευνα του μνημείου. Οι ανασκαφές άρχισαν από τους Βίλχελμ Ντερπφελντ και Στέφανο Κουμανούδη το 1885.
Σήμερα βέβαια λίγα πράγματα έχουν μείνει από το κτίριο με τους 100 κορινθιακού ρυθμού κίονες από μάρμαρο Φρυγίας, τις αίθουσες με τις επίχρυσες οροφές, τους αλαβάστρινους τοίχους και τα αγάλματα. Βλέπουμε ένα κομμάτι της πρόσοψης με επτά κίονες χωρίς ραβδώσεις, από πράσινο μάρμαρο Καρύστου που δίνει την αίσθηση του μεγέθους της Βιβλιοθήκης, τον βόρειο από τους 4 ραβδωμένους κίονες του προπύλου και ερείπια τριών χριστιανικών ναών στο εσωτερικό του, με υλικά από το αρχαίο οικοδόμημα.
Σπυρόπουλος Δημήτρης